Menu

Leczenie żywieniowe w chorobie nowotworowej - wprowadzenie

Spis treści:

1. Leczenie żywieniowe - wprowadzenie
2. Doustne leczenie żywieniowe
3. Znaczenie prawidłowego odżywienia przed operacją
    onkologiczną
4. Znaczenie prawidłowego odżywienia przed
    chemioterapią i radioterapią
5. Leczenie żywieniowe – podsumowanie
6. Słownik pojęć związanych z leczeniem żywieniowym
7. Inne materiały na temat leczenia żywieniowego

Według definicji leczenie żywieniowe jest nieodłączną częścią procesu leczniczego, która ma za zadanie poprawę bądź utrzymanie stanu odżywienia, co ma bezpośredni wpływ na wyniki leczenia oraz związane z tym rokowanie. Chorzy z nowotworami przewodu pokarmowego wykazują w wielu przypadkach cechy niedożywienia, wynikające zarówno z zaawansowania choroby (niedrożność, biegunka, wymioty) jak i zmian metabolicznych spowodowanych stresem. Przyjmuje się, że niedożywienie można stwierdzić w przypadku utraty więcej niż 10% masy ciała w okresie ostatnich 3 miesięcy lub/i poziom albuminy jest niższy aniżeli 35 g/L.

Leczenie żywieniowe w chorobie nowotworowej kojarzy się najczęściej z podawaniem drogą dożylną produktów i substancji odżywczych u chorych wyniszczonych, którzy nie mogą przyjmować pokarmów droga naturalną. Według zaleceń ESPEN dożylne leczenie żywieniowe należy rozpocząć, gdy stwierdza się kliniczne cechy niedożywienia lub przewidywana przerwa w przyjmowaniu przez chorego pokarmów droga naturalną wynosi więcej niż 7 dni. W każdym przypadku, gdy jest to możliwe, zaleca się żywienie przez przewód pokarmowy. Gdy jest to niemożliwe, należy rozważyć żywienie drogą dożylną (droga parenteralna – inna niż przez przewód pokarmowy).

Dodatkowe materiały wprowadzające do leczenia żywieniwego

Wpływ nowotworu na stan odżywienia

Wiele osób chorujących na nowotwory ma problemy z jedzeniem. Skarżą się na brak apetytu lub mają trudności ze spożywaniem posiłków, w związku z tym tracą na wadze i słabną. Część tych problemów jest skutkiem samej choroby, niektóre natomiast są efektem ubocznym chemio- i (lub) radioterapii. Dlaczego tak się dzieje? » więcej

Zalecenia żywieniowe dla chorych na nowotwory

W trakcie choroby – i nie dotyczy to tylko nowotworów – bardzo istotne jest prawidłowe żywienie, czyli dostarczenie odpowiedniej ilości energii i składników odżywczych w stosunku do zapotrzebowania organizmu. Przekłada się to na dobry stan odżywienia, a co za tym idzie – lepszą reakcję na leczenie. Niestety, w czasie choroby nowotworowej dostarczenie odpowiedniej ilości składników pokarmowych bywa ogromnym problemem. » więcej

Leczenie żywieniowe jako czynnik wspomagający zasadniczy proces leczenia

Leczenie żywieniowe jest metodą wspomagania leczenia stosowaną m.in. chorobach nowotworowych. Celem leczenia żywieniowego jest dostarczenie organizmowi składników odżywczych jeśli chory nie jest w stanie przyjąć ich, spożywając tradycyjne posiłki. » więcej

Przygotowanie do leczenia nowotworu

Badania naukowe potwierdziły, że prawidłowy stan odżywienia pacjenta pozytywnie wpływa na wyniki leczenia nowotworów i zdecydowanie skraca czas pobytu w szpitalu. Dlatego najlepsze, co można zrobić przed rozpoczęciem terapii, to zadbać o pełnowartościowe odżywianie. Pozwoli to wzmocnić organizm i zmobilizować go do walki z chorobą. Jest to szczególnie ważne w przypadku obciążającego leczenia chemio- i radioterapią. » więcej

Zalecenia żywieniowe po zakończeniu leczenia

Po zakończeniu leczenia każdy pacjent chce jak najszybciej wrócić do spożywania tradycyjnych posiłków. Niestety, czasami jest to niemożliwe z powodu dysfagii (trudności z połykaniem) lub innych skutków ubocznych. Jest jednak kilka sposobów, które mogą ułatwić stopniowy powrót do tradycyjnego żywienia. » więcej

Doustne leczenie żywieniowe

Jednak zaburzenia metaboliczne powiązane z zaburzeniami odżywiania w chorobie nowotworowej występują częściej i dotyczą nie tylko tych chorych, u których można określić kliniczne cechy niedożywienia. Zmiany metaboliczne zachodzące w organizmie w przebiegu choroby nowotworowej, brak apetytu spowodowany zmianami psychiki chorego (depresja) i postępujące zaawansowanie procesu chorobowego wskazują na potrzebę/konieczność wdrożenia doustnego leczenia żywieniowego.

Celem doustnego leczenia żywieniowego jest przeprowadzenia pacjenta przez cały proces diagnostyczno-leczniczy w jak najlepszym stanie odżywienia, warunkującym minimalizację powikłań związanych z leczeniem. Zwiększa się tym samym szansę na prawidłowy, planowy przebieg leczenia, bez konieczności wydłużania go bądź przerywania. Z tego względu odpowiednie żywienie chorego należy rozpocząć jak najszybciej, najlepiej jeszcze przed hospitalizacją.

Doustne leczenie żywieniowe u chorych, którzy nie maja problemów z przyjmowaniem pokarmów droga naturalną, polega na dodatkowym podawaniu substancji odżywczych wartościowych nie tylko energetycznie, ale bogatych również w białko i substancje niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu w stresie. Tak zwane naturalne racjonalne żywienie może nie być wystarczające, ze względu na różnorodność przyjmowanych pokarmów i problem obiektywnej oceny ich wartości białkowo-kalorycznej w trakcie codziennego przygotowywania posiłków.

Wprowadzenie dodatkowych, wystandaryzowanych produktów żywieniowych produkowanych przez medyczne firmy żywieniowe, pozwala na precyzyjne i obiektywne dodanie w diecie dodatkowych kalorii i białka zgodnie z wymaganiami procesu leczenia.
Więcej informacji nt. preparatów odżywczych do doustnego leczenia żywieniowego

Znaczenie prawidłowego odżywienia przed operacją onkologiczną

Według zaleceń ESPEN pierwszym krokiem w zapobieganiu niedożywienia u chorych onkologicznych powinno być przewidywanie jego wystąpienia związane ze stanem pacjenta, stopniem zaawansowania choroby i planowanym procesem leczenia. Ma to duże znaczenie praktyczne. Chorzy onkologiczni są obarczeni ryzykiem zaburzeń odżywiana i odnoszą korzyści z doustnego leczenia żywieniowego prowadzonego przez 10-14 dni przed planowaną operacją. Dotyczy to zarówno poprawy wyników leczenia, jak i jakości życia chorego.

Niestety nie ma opracowanych zaleceń, odnośnie stopnia niedożywienia i sposobów jego oceny, w których należałoby wprowadzić leczenie żywieniowe. Jednak u wielu chorych, którzy nie mają cech znacznych zmian w obrazie klinicznym, niedożywienie jest obecne.

Dotyczy to także chorych, u których nie ma cech bezpośredniego wpływu guza nowotworowego na przyjmowanie pokarmu, jego trawienie i wydalanie. Niedożywienie u tych chorych może mieć wpływ na powikłania infekcyjne, gojenie się ran operacyjnych, ogólną jakość życia, długość pobytu w szpitalu i okres pomiędzy zakończeniem hospitalizacji pooperacyjnej a rozpoczęciem leczenia uzupełniającego.

Badania naukowe wykazały, że 64% chorych ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową, przed podjęciem leczenia, jest w stanie średniego bądź silnego stresu. U większości z nich obecne są lęki, część z nich popada w stany depresyjne. Stres, jak wiadomo z licznych opracowań naukowych, znacząco wpływa nie tylko na zaburzenia odżywiania i stan emocjonalny (brak apetytu, apatia, zaburzenia snu powodujące zmęczenie), ale także wpływa ujemnie na stan immunologiczny (odpornościowy) organizmu.

Ocena niedożywienia, zarówno mającego odbicie w wynikach badań laboratoryjnych, jak i w oparciu o testy psychologiczne, u chorych kwalifikowanych do leczenia chirurgicznego jest niezmiernie ważna ze względu na konsekwencje wynikające z przebiegu leczenia pooperacyjnego w przypadku niedożywienia białkowo-kalorycznego i związanego z tym spadku odporności komórkowej. Wynikiem takiego stanu jest zwiększone prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań infekcyjnych zarówno dotyczących dróg oddechowych, jak i ran operacyjnych. Prawdopodobieństwo zaistnienia tych powikłań jest tym większe im większe jest niedożywienie pacjenta w momencie rozpoczęcia hospitalizacji.

W przypadku onkologicznych zabiegów operacyjnych niedożywienie wpływa niekorzystnie na proces gojenia się ran, w tym zespoleń po dużych zabiegach w przypadku nowotworów przewodu pokarmowego. Upośledzenie gojenia się ran pooperacyjnych, a zwłaszcza zespoleń narządowych, jest bezpośrednio związane z zagrożeniem życia, wydłużeniem czasu pobytu w szpitalu i związanym z tym odroczeniem wdrożenia leczenia uzupełniającego (chemioterapia, radioterapia).

Znaczenie prawidłowego odżywienia przed chemioterapią i radioterapią

Należy pamiętać, że leczenie żywieniowe w postaci dodatkowego podawania substancji pokarmowych jest niezbędne przed każdym planowanym sposobem leczenia choroby nowotworowej. Doustna suplementacja (dodatkowe podawanie substancji odżywczych do normalnie przyjmowanego jedzenia) powinna być zalecana nie tylko przed zabiegiem operacyjnym, ale także po opuszczeniu przez chorego szpitala, gdyż jest to okres znów PRZED leczeniem, jakim jest chemioterapia lub radioterapia uzupełniająca zabieg operacyjny.

W trakcie prowadzenia leczenia systemowego (chemioterapia, immunoterapia) mogą wystąpić stany związane z toksycznym działaniem leków, które upośledzają lub uniemożliwiają normalne przyjmowanie pokarmów. Do takich stanów należą nudności i wymioty, zapalenie błony śluzowej jelit i związane z tym biegunki, bóle brzucha, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej i przełyku powodujące ból przy połykaniu.

Do stanów wpływających na prawidłowe odżywienie się w trakcie chemioterapii należą także zaburzenia emocjonalne, stres, lęki, apatia, depresje. Przewidując możliwość wystąpienie takich stanów można pacjenta przygotować na ich wystąpienie zarówno poprzez podawanie odpowiednich leków, ale także poprzez włączenie dodatkowego żywienia (leczenie żywieniowe) przed rozpoczęciem właściwego procesu leczenia. Takie postępowanie może w wielu przypadkach zapobiec konieczności zmniejszenia dawek leków lub przerwaniu leczenia, co ma olbrzymi wpływ skuteczność zastosowanego leczenia i dalsze rokowanie.

Leczenie żywieniowe jako czynnik wspomagający w leczeniu onkologicznym – podsumowanie

Leczenie nowotworów jest procesem skomplikowanym i długim, obarczonym możliwością wystąpienia niekorzystnych i nieprzewidywalnych powikłań. Odpowiednie przygotowanie i prowadzenie chorego oraz prawidłowe, racjonalne odżywianie pacjenta zwiększa szanse na przeprowadzenie skutecznego leczenia zgodnie z planem, bez zbędnych przerw, pozwala zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań zwiększając tym samym szanse pacjenta na wyleczenie.


Słownik pojęć związanych z leczeniem żywieniowym

Afagia – całkowity brak możliwości połykania, zarówno pokarmów stałych, płynnych jak i śliny, zwracanie pokarmów po ich połknięciu (np. w raku przełyku lub żołądka) lub brak możliwości połykania (np. rak gardła, rak krtani).

Dysfagia – trudności w połykaniu, wynikające z różnych stanów chorobowych takich jak np. rozwijający się guz jamy nosowo-gardłowej, przełyku, wpustu żołądka, stan zapalny tkanek gardła i przełyku po radioterapii, brak dostatecznej ilości śliny w przypadku guzów ślinianek lub odwodnienia.

Gastrostomia - specjalny zgłębnik założony przez skórę, bezpośrednio do żołądka, w celu odżywiania pacjenta.

Jejunostomia - specjalny zgłębnik założony przez skórę, bezpośrednio do jelita, w celu odżywiania pacjenta.

Kacheksja - zespół wyniszczenia nowotworowego definiowany jako brak apetytu oraz zmniejszenie masy ciała i upośledzenie sprawności wraz z towarzyszącym im nieprawidłowościom metabolicznym, hormonalnym i odpornościowym.

Preparaty odżywcze - odżywki specjalnie skomponowane tak, aby dostarczać organizmowi chorego wszystkich lub wybranych składników odżywczych. Powinny być stosowane zawsze wtedy, gdy chory nie jest w stanie jeść odpowiednich ilości naturalnych pokarmów i przez to pogarsza się jego stan odżywienia. Preparaty odżywcze spożywa się pomiędzy normalnymi posiłkami, można nimi zastąpić posiłek, lub dodać do przygotowywania dań. Maja one postać płynów, proszków lub zup. Dostępne są w wielu smakach, dzięki czemu ich długotrwałe stosowanie u osób chorych nie jest monotonne.

Przetoka odżywcza - otwór w powłokach skórnych bezpośrednio do żołądka lub jelita, który umożliwia założenie gastrostomii lub jejunostomii.

Skala oceny odżywienia – narzędzia służące do określenia stanu odżywienia oraz oznaczenia substancji odżywczych, energetycznych, witamin i mikroelementów w płynach ustrojowych. Do najczęściej stosowanych skali oceny odżywienia należy: oznaczanie poziomu białka całkowitego i albumin, transferyny, oznaczanie Indeksu Masy Ciała (BMI – Body Mass Index): masa ciała podzielona przez kwadrat wysokości - kg/wzrost², skala PG-SGA, Prognostyczny Indeks Odżywienia (PNI - Prognostic Nutritional Index), Wskaźnik Masy Mięśniowej oraz skalę stanu ogólnego wg Karnofsky'ego.

Stan odżywienia – określenie aspektu stanu zdrowia, wynikającego z przyjmowania i wykorzystywania składników odżywczych zawartych w naturalnej diecie.

Zgłębnik (sonda) - specjalna rurka zakładana przez nos do żołądka lub jelita, w celu odżywiania pacjenta, np. gdy niemożliwe jest połykanie.

Żywienie dojelitowe (enteralne) - podawanie specjalnej diety bezpośrednio do żołądka lub jelita, gdy pacjent nie może spożywać pokarmów doustnie, np. z powodu zaburzeń połykania.

Żywienie pooperacyjne – jak najszybsza podaż substancji odżywczych, energetycznych, witamin i mikroelementów, zmniejszająca okres katabolizmu i pozwalająca funkcjonować organizmowi w sposób jak najbardziej naturalny. Ma na celu dostarczenie większej niż normalnie ilości białka, węglowodanów i lipidów, niezbędnych w procesie gojenia się ran. W pierwszym okresie, bezpośrednio po operacji, żywienie pooperacyjne odbywa się zazwyczaj drogą pozajelitową (dożylną). Należy dążyć do jak najszybszego umożliwienia pacjentowi przyjmowania pokarmów drogą naturalną, dojelitową – za pomocą preparatów żywieniowych i następnie doustną – w formie diety naturalnej wzbogacanej doustnymi preparatami żywieniowymi.

Żywienie pozajelitowe – żywienie drogą dożylną, poprzez bezpośrednie podanie do układu krwionośnego specjalnie przygotowanych substancji energetycznych i odżywczych, witamin i mikroelementów w sytuacji, gdy żywienie dojelitowe nie jest możliwe lub ograniczone i nie może zapewnić odpowiedniej ilości i jakości przyjmowania substancji pokarmowych.

Żywienie przedoperacyjne – Proces przygotowania pacjenta kwalifikowanego do leczenia operacyjnego, mający na celu wykrycie stanu niedożywienia, polegający na ocenie stanu odżywienia pacjenta i zapewnieniu mu wymaganego odżywienia. W przypadku stwierdzania niedożywienia czas pomiędzy wizytą kwalifikującą do zabiegu a terminem wykonania zabiegu należy wykorzystać na maksymalne odżywienie, poprawiające aktualny stan odżywienia. Celem żywienia przedoperacyjnego, w przypadku dobrego przedoperacyjnego stanu odżywienia, jest przygotowanie organizmu pacjenta na okres pooperacyjnych problemów związanych z odżywnianiem oraz na konsekwencje pooperacyjnego osłabienia organizmu. Postępowanie takie zmniejsza możliwość wystąpienia powikłań związanych z gojeniem się ran oraz zespoleń w obrębie przewodu pokarmowego. Pozytywnie wpływna na szybsze wyjście organizmu z okresu stresu, jakim jest dla organizmu zabieg operacyjny i czas bezpośrednio po nim.

Opracowanie: Onkonet.pl

» powrót na początek strony

Menu działu dla pacjenta

Obserwuj Onkonet na Facebooku

NU-MED Onkologia

reklama Grupa NU-MED

Grupa NU-MED to wyspecjalizowane placówki, w których diagnozujemy i leczymy pacjentów z chorobami nowotworowymi. Leczenie odbywa się w ramach kontraktu z NFZ. Zobacz więcej informacji.

Onkodiag – medycyna spersonalizowana w onkologii

reklama Onkodiag

Badania oparte na wnikliwej analizie tkanek pochodzących z nowotworu oraz krążących we krwi komórek nowotworowych:

  • Trublood – nieinwazyjna biopsja z analizą pod kątem diagnozy, rokowań i teranostyki
  • Celldx – głęboka analiza genomiczna nowotworu – badanie skuteczności terapii
  • Exacta – pełna analiza nowotworu uwzględniająca genomikę, immunohistochemię, immunocytochemię i chemowrażliwość żywych komórek. Badanie zaprojektuje najbardziej skuteczne leczenie
  • Chemoscale – badanie chemowrażliwości leków cytostatycznych
  • Cancertrack – monitorowanie efektów leczenia na podstawie cell-free DNA

Przejdz do działu "Leczenie żywieniowe"

W tym dziale prezentujemy szereg artykułów na temat leczenia żywieniowego zaczynając od podstaw, poprzez obszerne omówienie zagadnienia aż do opisu sposobów postępowania w przypadku istotnych problemów dotyczących stanu odżywienia.

» przejdz do działu