Wpływ nowotworu na stan odżywienia

Wiele osób chorujących na nowotwory ma problemy z jedzeniem. Skarżą się na brak apetytu lub mają trudności ze spożywaniem posiłków, w związku z tym tracą na wadze i słabną. Część tych problemów jest skutkiem samej choroby, niektóre natomiast są efektem ubocznym chemio- i (lub) radioterapii.

Dlaczego tak się dzieje?

• Nowotwór powoduje w organizmie powstanie stanu zapalnego. Namnażające się komórki nowotworowe wydzielają cytokiny, które mogą naśladować działanie substancji hamujących łaknienie i zwiększać zużycie energii przez organizm. Jednocześnie nowotwór wydziela czynniki powodujące rozpad białek (proteolizę) i tkanki tłuszczowej (lipolizę). Wszystkie te reakcje biochemiczne przyczyniają się do pogorszenia stanu odżywienia chorego, nawet jeśli ten odżywia się prawidłowo.
• Jeżeli guz znajduje się w przewodzie pokarmowym, rozrost komórek nowotworowych powoduje zaburzenia trawienia i wchłaniania. U chorych przejawia się to w postaci dolegliwości, takich jak: nudności, wymioty, wzdęcia i biegunki po spożyciu określonych produktów. Rodzi to niechęć do jedzenia i utratę apetytu, co w efekcie prowadzi do spożywania zbyt małej ilości posiłków.
• Umiejscowienie nowotworu może też utrudniać pacjentowi spożywanie posiłków. Na przykład, jeżeli guz znajduje się w przełyku, może powodować trudności z połykaniem.
• Utrata apetytu i występowanie innych dolegliwości, jak nudności i wymioty, pojawia się także jako skutek uboczny leczenia przeciwnowotworowego. Terapia przeciwnowotworowa ma na celu zniszczenie komórek nowotworowych w organizmie, jednakże skutkiem ubocznym każdej metody leczenia jest również uszkodzenie zdrowych komórek, głównie tych szybko dzielących się, jak komórki błony śluzowej jamy ustnej, przewodu pokarmowego oraz komórki mieszków włosowych. Dlatego też leczeniu onkologicznemu bardzo często towarzyszy intensywne wypadanie włosów, nudności, wymioty, biegunka oraz owrzodzenia jamy ustnej.

Charakter i stopień nasilenia niepożądanych efektów leczenia zależy w dużym stopniu od wieku i stanu chorego oraz czynników takich jak: typ nowotworu, obszar jego występowania, rodzaj i czas trwania leczenia oraz dawki leków. Wiele ze wspomnianych powyżej dolegliwości odbija się niekorzystnie na stanie odżywienia pacjentów. Ich skutkiem jest rozwinięcie się złego stanu odżywienia, a w dalszej kolejności pogorszenie stanu zdrowia oraz zmniejszenie efektywności leczenia.

Zwykle pierwszym widocznym rezultatem wystąpienia problemu jest utrata masy ciała. Niedożywienie może rozwinąć się nawet u tych pacjentów, którzy – jak się wydaje – spożywają wystarczające ilości pożywienia. Wynika to z częstych u chorych na nowotwory zaburzeń trawienia bądź wchłaniania. Na szczęście większości skutków ubocznych leczenia, prowadzących do rozwinięcia się złego stanu odżywienia, można uniknąć lub przynajmniej łagodzić ich nasilenie poprzez niewielkie zmiany, głównie w sposobie odżywiania chorego.

Opracowanie:
dr hab. n. med. Tomasz Jastrzębski, prof. ndzw. GUMed
Klinika Chirurgii Onkologicznej
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku