Zmiany popromienne na skórze po radioterapii i ich pielęgnacja

Odczyn popromienny jako skutek radioterapii

Ostry odczyn popromienny skóry jest częstym objawem ubocznym radioterapii. Intensywność tej reakcji zależy od całkowitej dawki, wielkości dziennych frakcji, a także powierzchni skóry, która jest narażona na promieniowania. Dodatkowo zastosowanie leczenia systemowego (chemioterapia) może zwiększać reakcje popromienne skóry. twarzy) lub gdzie istnieją fałdy skórne (okolica piersi, okolica krocza). Jeśli obszar promieniowania obejmuje skórę, która była wcześniej uszkodzona (zabiegi operacyjne, oparzenia) to należy spodziewać się tam większych powikłań popromiennych.

Stopień uszkodzenia skóry zależy od dawki napromieniania, obszaru poddanego tej terapii, ale także od wieku, stopnia nawodnienia organizmu, stopnia odżywienia, współistniejących zmian infekcyjnych skóry, chorób współistniejących (cukrzyca, otyłość), wydolności układu limfatycznego (obrzęk po amputacji piersi !), nadużywania alkoholu oraz palenia tytoniu.
Odczyn popromienny skóry może być wczesny i późny. Odczyn wczesny może wystąpić nawet po około 10 godzinach od pierwszego napromieniania. Występuje w postaci zaczerwienienia (rumień) i zazwyczaj nie jest trwały. Odczyn późny jest objawem uszkodzenia skóry i występuje nawet po pół roku od zakończenia radioterapii. Może objawiać się zmianą zabarwienia skóry (przebarwienia i dobarwienia), zmiany naczyniakowate („pajączki”), stwardnienie skóry, bliznowacenia.

Odczyny popromienne można podzielić na stopnie, według nasilenia objawów (skala objawów niepożądanych po radioterapii według National Cancer Institute):
I° – rumień, suche złuszczanie się
II° – rumień, wilgotne złuszczanie się skóry, obrzęk, pęcherze, ból
III° – objawy jak w II° oraz dodatkowo zaniki skóry, owrzodzenia, zmiany ropne, martwica powierzchowna skóry, krwawienia spowodowane urazem
IV° – martwica całej grubości skóry, samoistne krwawienia

Jak pielęgnować skórę w trakcie radioterapii?

W trakcie okresu, w którym wykonywana jest radioterapia oraz w okresie około 4 tygodni po jej zakończeniu skórę w obszarze napromieniania należy myć bardzo delikatnie letnią wodą, ewentualnie z dodatkiem mydła o pH neutralnym lub nawet wstrzymać się od mycia, aby nie powiększać urazu. Uwaga na wycieranie: niedelikatne może spowodować nasilenie odczynu popromiennego i objawy uszkodzenia skóry.

Jeśli pole napromieniania obejmuje obszar, który był golony (skóra policzków, szyi), to goląc się należy unikać nadmiernego podrażniania skóry. Lepszym rozwiązaniem od maszynki mechanicznej jest maszynka elektryczna. Należy unikać dezodorantów i innych środków drażniących miejscowo.

Należy dbać o odpowiednie nawodnienie organizmu, a więc i skóry. 1,5 L wody mineralnej dziennie (oprócz innych płynów) to absolutne minimum. Zakaz palenia papierosów i spożywania alkoholu. Należy unikać ekspozycji na promieniowanie UV (opalanie naturalne i w solariach) nie tylko w trakcie radioterapii ale przynajmniej rok po jej zakończeniu.

Smarowanie skóry preparatami natłuszczającymi w bardzo delikatny sposób. Noszenie luźnych ubrań i bielizny, które nie powodują tarcia skóry w obszarze napromieniania. Nie wolno stosować na skórę okolicy poddanej radioterapii plastrów samoprzylepnych. Uszkodzona przez promieniowanie jonizujące skór może boleć i swędzieć, nie wolno jej drapać ani nie trzeć czy podrażniać w inny sposób. Jeśli istnieje taka konieczność, lekarz powinien przepisać odpowiednie leki zmniejszające świąd i objawy bólowe.

Opracowanie:
dr hab. n. med. Tomasz Jastrzębski, prof. ndzw. GUMed
Klinika Chirurgii Onkologicznej
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku