dla pacjentów i lekarzy
Biopsje w diagnostyce onkologicznej - biopsja cienkoigłowa BAC, biopsja gruboigłowa, biopsja płynna oraz inne rodzaje biopsji
Spis treści:
1. Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa (BAC)
2. Biopsja szczoteczkowa (złuszczeniowa)
3. Biopsja gruboigłowa
4. Biopsja mammotomiczna
5. Biopsja wycinkowa
6. Biopsja stereotaktyczna
7. Biopsja pod kontrolą USG lub TK
8. Biopsja otwarta
9. Biopsja odciskowa (ang. imprint cytology)
10. Biopsja węzła wartowniczego (SLND – Sentinel Lymph Node Biopsy)
11. Biopsja płynna (Liquid Biopsy)
Biopsja - rodzaj zabiegu diagnostycznego polegającego na pobraniu materiału biologicznego z tkanek podejrzewanych o zmiany chorobowe. Materiał pobierany jest w formie wycinka lub drogą aspiracji (zasysanie). Pobrany materiał jest następnie jest badany z wykorzystaniem mikroskopu (badanie histopatologiczne, badanie cytopatologiczne) lub innymi metodami laboratoryjnymi (biopsja płynna).
Biopsja cienkoigłowa (BAC - biopsja aspiracyjna cienkoigłowa)
Jest to najczęściej wykonywany rodzaj biopsji. Pozwala na pobranie materiału cytologicznego (w postaci komórek, a nie wycinka tkanek, jak ma to miejsce w przypadku materiału histologicznego) i ocenę, czy są to komórki nowotworowe czy też zdrowe.
Badanie polega na aspiracji (zasysaniu) komórek z badanej tkanki poprzez wkłucie strzykawki z cienką igłą. Materiał należy jak najszybciej umieścić w pojemniku z płynem utrwalającym (np. 70% spirytus). Po przesłaniu utrwalonego materiału do pracowni histopatologicznej jest on barwiony i może być od razu oceniony przez histopatologa pod mikroskopem.
Często biopsja jest niediagnostyczna, to znaczy, że nie można ocenić pobranego materiału, ze względu na zbyt długi czas od pobrania do utrwalenia materiału biopsyjnego, dlatego ważna jest metodologia wykonania biopsji cienkoigłowej.
Mogą też wystąpić błędy w rozpoznaniu wynikające z nieodpowiedniego miejsca pobrania materiału (obok guza) lub jeśli w obrębie guza doszło do martwicy (wówczas pobrane komórki są martwe lub świadczą o stanie zapalnym). W takiej sytuacji należy ponownie wykonać biopsję cienkoigłową albo dążyć do uzyskania rozpoznania inną metodą diagnostyczną (np. biopsją gruboigłową lub biopsją otwartą).
Biopsja cienkoigłowa ma szerokie zastosowanie w przypadku raka piersi (zarówno badanie guza pierwotnego jak i węzłów chłonnych), czerniaka (ocena węzłów chłonnych), raka ślinianki, raka tarczycy i innych. W przypadku diagnostyki powiększonych węzłów chłonnych nie zaleca się wykonywania biopsji cienkoigłowej lecz biopsji otwartej (pobrania do badania całego lub części węzła chłonnego).
Biopsja szczoteczkowa
Biopsja szczoteczkowa (wymaz szczoteczkowy, biopsja złuszczeniowa, wymaz złuszczeniowy) polega na pobraniu materiału komórkowego (cytologicznego) za pomocą specjalnego przyrządu, przypominającego szczoteczkę. Stosuje się ją w sytuacjach, gdy nie można pobrać wycinka za pomocą szczypczyków, np. z dróg żółciowych, oskrzeli, szyjki macicy.
Biopsja gruboigłowa
Badanie polega na pobraniu materiału tkankowego, a nie tylko komórkowego (cytologicznego) jak w przypadku biopsji cienkoigłowej lub szczoteczkowej, co pozwala nie tylko na rozpoznanie nowotworu, ale również na określenie jego typu i cech biologicznych.
Do wykonania biopsji służą specjalne urządzenia oraz igły o relatywnie dużej średnicy (około 3 mm), które wnikają do tkanki guza zaś specjalna osłona igły ścina materiał tkankowy. Biopsję wykonuje się w warunkach znieczulenia miejscowego skóry, którą nacina się, a igłę wprowadza się do głębszych tkanek poprzez to nacięcie. Po dojściu igły do guza uruchamiany jest mechanizm spustowy, który powoduje wbicie igły na głębokość ok. 2-3 cm i pobranie wycinka tkankowego („wałeczek tkankowy”).
Zazwyczaj pobiera się kilka wycinków do badania histopatologicznego. Po wykonaniu biopsji gruboigłowej może dojść do krwawienia z przeciętych naczyń krwionośnych, dlatego często po wykonaniu biopsji miejsce jej wykonania jest bandażowane w celu ograniczenia krwawienia. Przed zabiegiem biopsji guboigłowej należy poinformować lekarza o przyjmowanych lekach przeciwkrzepliwych.
Biopsję gruboigłową wykonuje się w przypadku raka piersi, mięsaków tkanek miękkich (jeśli nie wykonuje się biopsji otwartej) i innych nowotworów.
Biopsja mammotomiczna
Biopsja mammotomiczna jest rodzajem biopsji gruboigłowej zmian chorobowych w piersi. Zasada działania jest podobna. Biopsją ta wykonywana jest z użyciem specjalnego oprzyrządowania (mammotom). Polega ona na wykonaniu licznych jednostkowych biopsji tkankowych aż do całkowitego usunięcia zmiany chorobowej.
Nie ma zastosowania w przypadku podejrzenia raka piersi, gdyż nie jest zabiegiem radykalnym - nie powoduje usunięcia nowotworu złośliwego wraz z wymaganym marginesem tkanek zdrowych.
Stosuje się ja w przypadku trudnych do usunięcia chirurgicznego zmian łagodnych (np. gruczolakowłókniaki w bogatogruczołowej piersi), niejasnego pochodzenia mikrozwapnień, gruczolaków, włókniaków i innych zmian nienowotworowych. W przypadku usuwania zmian, które mogą wymagać docięcia materiału tkankowego (np. mikrozwapnienia) po wykonaniu biopsji mammotomicznej należy umiejscowić w loży po wyciętej tkance marker (znacznik) który umożliwi później umiejscowienie obszaru, który należy wyciąć z większym marginesem tkankowym.
Biopsja wycinkowa
Biopsja wycinkowa polega na pobraniu części (wycinka) zmiany chorobowej w sytuacji, gdy nie ma rozpoznania histopatologicznego, zaś sama zmiana nie pozwala na jej usunięcie bez wykonania rozległego zabiegu operacyjnego (np. w przypadku dużych zmian barwnikowych lub guzów skóry). Wykonywana jest w warunkach znieczulenia miejscowego. Ze względu na pobranie materiału tkankowego, a nie komórkowego, z czym związany jest inny rodzaj przygotowania materiału do badania histopatologicznego, czas oczekiwania na wynik jest dłuższy niż po wykonaniu biopsji cienkoigłowej i wynosi około 7-14 dni.
Biopsja stereotaktyczna
Jest to odmiana biopsji cienkoigłowej lub gruboigłowej wykonywanej pod kontrolą badania radiologicznego. Polega na wykonaniu dwóch projekcji badania radiologicznego, co pozwala na przestrzenne umiejscowienie (stereotaksja) zmiany chorobowej i precyzyjne wprowadzenie w to miejsce igły biopsyjnej.
Biopsja pod kontrolą USG, TK lub MRI
Biopsja cienkoigłowa lub gruboigłowa, wykonywana w sytuacji gdy guz nie jest wyczuwalny (mała zmiana, niewyczuwalna badaniem ręcznym) lub umiejscowiony w tkankach w jamach ciała (np. guz trzustki, guz nerki, guz wątroby i inne).
Biopsja otwarta
Rodzaj biopsji tkankowej, stosowanej w celu pobrania części guza do badania histopatologicznego. Wykonuje się ją w warunkach znieczulenia miejscowego lub ogólnego. Polega na nacięciu skóry, dotarciu do tkanki guza i pobraniu jego części do badania. Najczęściej wykonuje się ją w przypadku mięsaków tkanek miękkich.
Biopsja odciskowa (ang. imprint cytology)
Rodzaj biopsji cytologicznej, polegającej na odciśnięciu tkanki na szkiełku mikroskopowym, co pozwala na uzyskanie materiału cytologicznego (komórkowego), który jest utrwalany i badany w taki sam sposób jak materiał pobrany metodą biopsji cienkoigłowej. Biopsja odciskowa wykonywana jest np. w celu śródoperacyjnej oceny obecności przerzutów nowotworowych w węźle chłonnym. Skuteczność biopsji oceniana jest na ponad 85%, zaś czułość na 100%.
Biopsja węzła wartowniczego (ang. SLND – Sentinel Lymph Node Biopsy)
Nowotwory złośliwe w pierwszej kolejności dają przerzuty drogą limfatyczną do układu regionalnych węzłów chłonnych. Metodą na wykrywanie obecności przerzutów w regionalnych węzłach chłonnych, u tych chorych, u których węzły chłonne nie mają cech przerzutów (nie są powiększone, nie mają cech przerzutów w badaniu USG) jest biopsja węzła wartowniczego.
Przerzuty do węzłów chłonnych powstają poprzez przemieszczanie się komórek nowotworowych pochodzących z guza nowotworowego drogą naczyń limfatycznych. Pierwszy węzeł limfatyczny, patrząc od strony guza, znajdujący się na drodze tego naczynia jest tak zwanym węzłem wartowniczym.
Jeśli w układzie regionalnych węzłów chłonnych są obecne przerzuty, to na pewno występują w węźle wartowniczym. Zazwyczaj (u 70%-80% chorych) węzeł wartowniczy jest jeden, u około 20% chorych dwa, rzadziej trzy lub więcej. Węzeł wartowniczy nie musi być węzłem leżącym najbliżej pierwotnego guza nowotworowego. Stąd badanie węzła wartowniczego jest metodą weryfikowania czy w układzie regionalnych węzłów chłonnych są przerzuty, czy ich brak.
Biopsję węzła wartowniczego wykonuje się rutynowo w takich nowotworach, jak rak piersi oraz czerniak złośliwy. Węzły wartownicze można oceniać także w raku żołądka, raku jelita grubego, raku tarczycy, raku szyjki macicy, raku płuca i wielu innych.
Biopsja polega na podaniu około 30 do 60 minut przed planowanym zabiegiem śródskórnie lub przyguzowo znacznika izotopowego, który przechodzi do naczyń chłonnych i gromadzi się w węźle wartowniczym. Znacznikiem zalecanym jest izotop technetu w dawce 0,5-1,0 mCi. Ta ilość promieniotwórczego izotopu technetu nie jest szkodliwa ani dla pacjenta, ani dla personelu medycznego.
Węzeł wartowniczy jest wykrywany w trakcie zabiegu operacyjnego za pomocą ręcznego detektora promieniowania gamma (t.zw. gammakamera) Do znacznika izotopowego często dodaje się znacznik barwnikowy, który ułatwia znalezienie węzła wartowniczego, aczkolwiek większą wartość praktyczną ma ocena izotopowa.
Alternatywą dla oceny izotopowej jest metoda ferromagnetyczna, polegająca na podaniu znacznika zwierającego cząstki żelaza. Za pomocą specjalnego detektora pola magnetycznego umiejscawia się węzeł wartowniczy.
Biopsja płynna (ang. Liquid Biopsy)
Biopsja płynna to nowoczesne badanie polegające na analizie próbki krwi pod kątem obecności we krwi krążących komórek nowotworowych lub ich elementów (np. DNA nowotworowego). Ma zastosowanie w ocenie skuteczności leczenia przeciwnowotworwego (zabiegu operacyjnego, chemioterapii systemowej, HIPEC). Wykonuje się ją przed leczeniem i po zakończeniu (zabieg operacyjny, HIPEC), lub w trakcie (np. po 3-ch kursach chemioterapii) w celu oceny skuteczności leczenia – ilość komórek nowotworowych powinna ulec obniżeniu.
Wzrost ilości komórek nowotworowych we krwi w trakcie leczenia świadczy o jego nieskuteczności, jest negatywnym czynnikiem rokowniczym i zazwyczaj wymaga zmiany sposobu leczenia (np. zmiany leków przeciwnowotworowych).
Biopsja płynna polega na ocenie ilości komórek nowotworowych we krwi. Krążące komórki nowotworowe (CTC – Circulating Tumour Cells) są komórkami oddzielonymi od guza pierwotnego i /lub ognisk przerzutowych, które są obecne we krwi obwodowej a ich profil antygenowy i genetyczny odpowiada charakterystyce danego nowotworu.
Badanie krążących komórek nowotworowych we krwi wspomaga diagnostykę nowotworu, umożliwia ocenę ryzyka powstawania przerzutów oraz monitoruje reakcję na zastosowane leczenie. Oznaczenie liczby krążących komórek nowotworowych możliwe jest w każdym rodzaju nowotworu nabłonkowego. Nie jest możliwe w przypadku chłoniaków i białaczek.
Badanie CTC opiera się na ocenie antygenu adhezyjnego komórek nabłonkowych (ang. epithelial cell adhesion molecule-EpCAM). Antygen ten nie występuje na nienowotworowych komórkach obecnych we krwi. Inną metodą jest ocena krążącego we krwi DNA guza nowotworowego (ang. ctDNA – circulating tumour DNA). Innym markerem krążącym we krwi, który ma potencjalne znaczenie w ocenie skuteczności leczenia jest mikro RNA (miRNA). Jest on oceniany podobnie jak krążące we krwi komórki nowotworowe (CTC) i ctDNA.
Zastosowanie CTC jako tzw. płynnej biopsji umożliwia także bezinwazyjne sprawdzenie chemowrażliwości w dowolnym czasie trwania choroby. Pozwala także na monitorowanie wyników leczenia i wcześniej niż badania obrazowe lub objawy kliniczne wskazuje na nieskuteczność leczenia, co umożliwia szybszą zmianę stosowanych leków lub sposobu terapii w celu uzyskania jak najbardziej odpowiedniego leczenia dla danego pacjenta.
Opracowanie: Onkonet.pl