Jak ocenić, czy pacjent ma cechy niedożywienia?

Leczenie choroby nowotworowej, czy to metodami chirurgicznymi, czy to chemioterapią lub radioterapią, jest zawsze metabolicznym wyzwaniem dla organizmu.

Możliwość przeprowadzenia pełnego procesu zaplanowanego leczenia znacząco wpływa na jego wyniki, a sama realizacja procesu leczenia jest silnie uzależniona od ogólnego stanu chorego. Im jest on lepszy, tym większe możliwości wykonania rozległego, radykalnego zabiegu operacyjnego, podania pełnej dawki chemioterapii lub radioterapii bez potrzeby jej ograniczania. W całym procesie leczenia bardzo istotna jest dbałość o dobry stan ogólny i prawidłowy stan odżywienia – dzięki temu proces leczenie będzie przebiegał sprawniej i przyniesie lepsze efekty. Każde leczenie nowotworów, w tym operacyjne, jest związane z możliwością wystąpienia powikłań. W przypadku chemioterapii może to być uszkodzenie czynności szpiku, nerek czy wątroby, w radioterapii powikłania związane z m.in. uszkodzeniem skóry i tkanki podskórnej.

Wiadomo z piśmiennictwa i codziennych obserwacji chorych, że im gorszy stan odżywienia, tym większe prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań związanych z gojeniem się ran powłok, zespoleń w obrębie przewodu pokarmowego (np. po wycięciu żołądka, jelita grubego, jelita cienkiego, przełyku i innych), po wycięciu płuca w przypadku nowotworów tego narządu i wielu innych rodzajów operacji.
Liczne badania kliniczne wykazały, że odpowiednio wcześnie rozpoczęte leczenie żywieniowe pozwala na poprawienie stanu odżywienia i lepsze przygotowanie chorego do obciążającego organizm procesu leczenia onkologicznego. Wskazaniem do takiego postępowania jest ocena stopnia odżywienia, która pokazuje, czy chory jest w stanie, w którym zwiększa się prawdopodobieństwo wystąpienia powikłań związanych z leczeniem. W klinicznej ocenie stopnia odżywienia bierze się po uwagę między innymi:

• utrata wagi w ostatnich 3-6 miesiącach w stosunku do wagi wcześniejszej
• poziom parametrów krwi związanych z odżywieniem, takich jak białko całkowite, albumina, limfocyty, stosunek neutrocytów do limfocytów (wskaźnik NLR)

Ważna jest także ocena, czy wdrożone leczenie nie spowoduje trudności w przyjmowaniu pokarmów w okresie dłuższym niż 7 dni. Jeśli tak będzie (np. w przypadku zabiegów w obrębie gardła, przełyku, żołądka, w radioterapii nowotworów głowy i szyi i innych) należy bezwzględnie rozważyć suplementację żywieniową, zawsze najlepiej drogą przez jelitową.

Oceniając stan ogólny chorego i stopień odżywienia, należy zawsze mieć na uwadze fakty:

• niedostateczny lub zły stan odżywienia wpływa nie tylko na możliwość wystąpienia powikłań związanych z zastosowanymi metodami leczenia, ale wpływa także na wyniki leczenia nowotworu.
• niedożywiony może być także pacjent, który nie ma obniżonych parametrów, stosowanych rutynowo w ocenie stanu odżywienia
• wdrożenie leczenia żywieniowego, nawet na 2 tygodnie przed planowanym rozpoczęciem leczenia, poprawia stan chorego i może odwrócić niekorzystny trend metaboliczny (katabolizm) w stronę pozytywnego (anabolizm)
• poprawa odżywienia i stanu ogólnego chorego przed leczeniem zawsze będzie miała korzystny wpływ wyniki leczenia i na ograniczenie powikłań

W załączeniu przedstawiamy kwestionariusz oceny stanu odżywienia, t.zw. Subiektywna Globalna Ocena Stanu Odżywienia (SGA), która jest standardem w kwalifikacji chorych do leczenia onkologicznego.

Opracowanie:
dr hab. n. med. Tomasz Jastrzębski, prof. ndzw. GUMed
Klinika Chirurgii Onkologicznej
Uniwersyteckie Centrum Kliniczne w Gdańsku.