Postępowanie w przypadku wystąpienia trudności w połykaniu (dysfagia)

Trudności w przełykaniu, połykaniu mogą być spowodowane wieloma czynnikami. Może to być zaburzenie perystaltyki przełyku (ruchów przełyku umożliwiających przesuwanie się pokarmu do żołądka) wynikające z niedostatecznej ilości śliny (choroby ślinianki, odwodnienie), niedostatecznie pogryzionego pokarmu (choroby zębów i dziąseł, źle dobrane protezy zębowe) lub przyczyn neurologicznych (skurcz przełyku, achalazja, sklerodermia, nużliwość mięśni - myasthenia gravis).

Do przyczyn powodujących zwężenie przełyku należą: zmiany pozapalne powstałe w wyniku cofania się treści żołądkowej do przełyku (przepuklina rozworu przełykowego, która częściej występuje u osób otyłych lub często wymiotujących np. z powodu zatrucia alkoholowego) powodujących zapalenie przełyku (esophagitis), zmiany w budowie nabłonka przełyku (metaplazja, przełyk Barretta) nowotwory łagodne (mięśniak gładkokomórkowy - leiomyoma, tłuszczak - lipoma, guz powstały z komórek osłonki nerwowej Schwanna - guz Abrikosoffa).

Do nowotworów złośliwych powodujących zaburzenia połykania należy rak płaskonabłonkowy (carcinoma planoepitheliale) i rak gruczołowy (adenocarcinoma). Przerzuty nowotworów do przełyku są rzadkie, ale także występują (np. czerniak).

Badania pomocne w ustaleniu przyczyn trudności w połykaniu:

wywiad lekarski - dokładne zebranie wywiadu odnośnie czasu trwania objawów, związku z rodzajem przyjmowania pokarmu, innych dolegliwości towarzyszących (ból, pieczenie, zgaga, uczucie rozpierania w klatce piersiowej, wymioty, zachłystywanie się pokarmem, slinotok, suchość w jamie ustnej i inne.

badanie rentgenowskie klatki piersiowej - często z podaniem doustnym środka kontrastowego - pozwala na szybkie i tanie zdiagnozowanie przyczyny trudności w połykaniu, jeśli są one spowodowane przeszkoda mechaniczną (np. guzem nowotworowym).

badanie rentgenowskie przewodu pokarmowego - pozwala dokładniej ocenić ewentualną przeszkodę stanowiącą przyczynę dysfagii, coraz rzadziej wykonywane wobec możliwościach wykonania badań endoskopowych.

badanie endoskopowe (ezofagoskopia, gastroskopia) - pozwala na dokładne obejrzenie przełyku i żołądka, dokładne umiejscowienie zmiany, pobranie wycinków do badania histopatologicznego. Badanie wykonuje się na czczo, pacjent nie powinien przyjmować pokarmów na około 6 godzin przed badaniem. W przypadku występowania cukrzycy powinien poinformować o tym lekarza w momencie kierowania na to badanie i nie przyjmować leków przeciwcukrzycowych rano w dniu badania - ta sytuację należy uzgodnić z lekarzem wykonującym badanie endoskopowe.

pobranie wycinków do badania histopatologicznego (biopsja) - w trakcie badanie endoskopowego należy pobrać wycinek do badania histopatologicznego - im więcej wycinków, tym większe prawdopodobieństwo pobrania odpowiedniego materiału tkankowego do oceny mikroskopowej i braku konieczności wykonania powtórnego badania endoskopowego. W przypadku dużego zwężenia przełyku lub wpustu żołądka niekiedy trudno jest pobrać materiał tkankowy szczypczykami i wówczas powinno się wykonać biopsję szczoteczkową (brush biopsy), pozwalająca na "zeskrobanie" komórek z guza i wykonanie preparatu cytologicznego (komórkowego) do oceny histopatologicznej.

Dodatkowo można wykonać z pobranego materiału z nabłonka żołądka badanie na obecność bakterii Helicobacter pylori (H.Pylori). Dodatni test na obecnośc tej bakterii jest wskazaniem do właczenia odpowiedniego leczenia (antybiotyki i leki hamujące wydzielanie kwasu solnego z komórek nabłonka żołądka).

tomografia komputerowa - w przypadku stwierdzenia guza przełyku lub żołądka tomografia komputerowa pozwala na dokładne określenie wielkości i rozległości guza, naciekania poszczególnych warstw ściany przewodu pokarmowego, naciekania innych narządów, obecności powiększonych węzłów chłonnych (w przypadku stwierdzenia nowotworu złośliwego powiększenie okolicznych (regionalnych) węzłów chłonnych powyżej 10 mm świadczy o większym prawdopodobieństwie występowania przerzutów do tych węzłów). W trakcie badania często podaje się kontrast drogą dożylną. Ze względu na możliwość wystąpienia powikłań uczuleniowych (objawiających się niekiedy wymiotami lub nawet silniejszymi reakcjami uczuleniowymi) pacjent powinien być przed badanie na czczo. Podanie kontrastu (opcja naczyniowa) pozwala na uwidocznienie stopnia ukrwienia guza. W przypadku guzów łagodnych (mięśniak, tłuszczak, torbiel) ukrwienie jest niewielkie. W przypadku guzów złośliwych, wytwarzających naczynia krwionośne, ukrwienie jest większe i ta cecha pozwala w pośredni sposób na ocenę, czy guz jest złośliwy czy łagodny. Zwiększone ukrwienie jest także obecne w przepadku naczyniaków (guzy niezłośliwe, zbudowane z licznych naczyń krwionośnych). Tomografia komputerowa jest badaniem bardzo wiarygodnym, ale nie należy zapominać, że określenie stopnia naciekania narządów lub tylko ścisłego przylegania do nich często jest dokonywane dopiero w trakcie zabiegu operacyjnego.

rezonans magnetyczny - badanie o podobnych mozliwościach diagnostycznych, zbliżone do tomografii komputerowej.

ultrasonografia endoskopowa (przezprzełykowa, przezżołądkowa) - badanie pozwala na bardzo dokładne określenie wielkości guza, naciekania ściany narządu z którego się wywodzi, naciekania okolicznych struktur. Najbardziej dokładna metoda oceniająca stan miejscowy guza, rzadko wykonywana ze względu na małą dostępność i długie oczekiwanie na termin badania.

bronchofiberoskopia - badanie wziernikowe dróg oddechowych. Wykonuje się je w przypadku umiejscowienia raka przełyku w okolicy skrzyżowania się przełyku z drogami oddechowymi w celu określenia ewentualnego ich naciekania. W przypadku naciekania dróg oddechowych przez raka przełyku chorobę uznaje się za nieoperacyjną.