Onkologia - Polska na tle Unii Europejskiej

28.05.2025

Polska pozostaje w tyle za innymi krajami w Unii Europejskiej w zakresie profilaktyki onkologicznej i badań przesiewowych w kierunku nowotworów, wynika z raportu Krajowego Europejskiej Organizacji ds. Walki z Rakiem (European Cancer Organization - ECO). Śmiertelność z powodu nowotworów w Polsce nadal jest znacznie wyższa niż średnia unijna. Wiele przypadków raka wykrywanych jest zbyt późno, ponieważ wskaźniki badań przesiewowych są zbyt niskie w porównaniu z innymi krajami. I choć Polska poczyniła istotne postępy, eksperci apelują o pilną poprawę w zakresie profilaktyki, badań przesiewowych oraz opieki skoncentrowanej na pacjencie.

To tylko niektóre z kluczowych informacji zawartych w Raporcie Krajowym European Cancer Pulse dotyczącym Polski, który stanowi jednostronicowy przegląd działań kraju w zakresie walki z nowotworami. Raport zostanie zaprezentowany podczas Cancer Mission Fair organizowanych przez Europejską Organizację ds. Walki z Rakiem (European Cancer Organization - ECO) i Narodowy Instytut Onkologii im. Marii Skłodowskiej-Curie (NIO).

Raport — najnowszy z serii ocen krajowych — podkreśla zarówno osiągnięcia, jak i pilne luki w obecnej strategii onkologicznej Polski:

• Polska wprowadziła szczepienia przeciwko wirusowi brodawczaka ludzkiego (HPV) zarówno dla dziewcząt, jak i chłopców, jednak poziom wyszczepialności pozostaje znacznie poniżej unijnego celu wynoszącego 90%. Według danych z bieżącego miesiąca, odsetek zaszczepionych dziewcząt wynosi zaledwie 17%. Oznacza to, że większość polskich dziewcząt jest narażona na znacznie większe ryzyko zachorowania w przyszłości na raka szyjki macicy oraz inne typy nowotworów, z których część charakteryzuje się niskim współczynnikiem przeżywalności i może mieć poważny, długoterminowy wpływ na jakość życia.
• Wskaźniki palenia tytoniu w Polsce są obecnie niższe niż średnia unijna – jest to pozytywny trend. Jednak otyłość i spożycie alkoholu wciąż stanowią poważne wyzwania zdrowotne. Blisko 1 na 5 dorosłych Polaków jest otyłych, co zwiększa ryzyko zachorowania na dziewięć różnych typów nowotworów.
• Wskaźniki uczestnictwa w badaniach przesiewowych w Polsce są znacznie niższe od średniej unijnej. Tylko 32% populacji docelowej zostało przebadanych w kierunku raka piersi (średnia w UE: 54%); tylko 11% w kierunku raka szyjki macicy (średnia w UE: 56%); oraz tylko 14% w kierunku raka jelita grubego (średnia w UE: 36%). Oznacza to, że większość przypadków nowotworów będzie diagnozowana w późniejszym stadium, co skutkuje mniejszymi możliwościami leczenia i gorszymi wynikami. Niemniej jednak, Polska należy do nielicznych krajów, które mają ogólnokrajowy program badań przesiewowych w kierunku raka płuca.
• Polska należy do krajów o jednym z najniższych wskaźników liczby lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej (GP) i pielęgniarek w Unii Europejskiej, z liczbą pielęgniarek o 36% mniejszą oraz lekarzy rodzinnych o 60% mniejszą niż średnia unijna. To utrudnia zapewnienie równego dostępu do opieki zdrowotnej w całym kraju.
• W Polsce nie istnieje prawo do bycia zapomnianym (Right to Be Forgotten), które chroniłoby byłych pacjentów onkologicznych przed dyskryminacją (np. przy ubieganiu się o kredyt czy ubezpieczenie). Brak takiego mechanizmu naraża osoby, które przeżyły raka, na problemy przy korzystaniu z usług finansowych.

W oparciu o opinie czołowych polskich ekspertów z dziedziny onkologii, raport wskazuje trzy najpilniejsze priorytety:

1. Wzmocnienie edukacji społecznej na temat wczesnych objawów nowotworów i czynników ryzyka, takich jak nadmierne spożycie alkoholu, niezdrowa dieta i brak aktywności fizycznej.
2. Poprawa dostępu do badań przesiewowych oraz zapewnienie, że lekarze podstawowej opieki zdrowotnej będą lepiej wyposażeni w narzędzia do promocji zdrowego stylu życia i kierowania pacjentów do opieki specjalistycznej – co może znacząco poprawić wskaźniki przeżywalności.
3. Zapewnienie równości w opiece onkologicznej we wszystkich regionach i grupach społecznych poprzez odpowiednie regulacje prawne, lepszą koordynację opieki, szybsze wdrażanie nowych narzędzi cyfrowych.

Głos ekspertów:
Prof. Piotr Rutkowski z Narodowego Instytutu Onkologii, współprzewodniczący sieci „Health Systems and Quality Cancer Care Network” przy ECO: „Polska znacząco poprawiła dostęp do nowych terapii onkologicznych, nadal pracuje nad udoskonaleniem strategii profilaktycznych i wdrożyła nowy kompleksowy system opieki onkologicznej. Jednak nadal musimy pokonać wiele wyzwań, w szczególności ograniczenia w finansowaniu systemu opieki zdrowotnej oraz konieczność zachęcania obywateli do korzystania z narzędzi profilaktyki i prowadzenia zdrowszego stylu życia.”

Prof. Jacek Jassem, kierownik Katedry Onkologii i Radioterapii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego, współprzewodniczący sieci „Emergencies and Crises Network” przy ECO: „Wzmocnienie profilaktyki pierwotnej i wczesnego wykrywania to obecnie kluczowe priorytety w opiece onkologicznej w Polsce. Rozszerzenie edukacji publicznej na temat wczesnych objawów i czynników ryzyka – takich jak palenie tytoniu, niezdrowa dieta i brak aktywności fizycznej – jest niezbędne. Wiele nowotworów diagnozowanych jest zbyt późno, co ogranicza możliwości leczenia.”