Nagroda Nobla 2018 za odkrycia w immunoterapii nowotworów

grafiki: Niklas Elmehed

Przyznano tegoroczną Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny. Otrzymało ją dwóch immunologów: Amerykanin James P. Allison i Japończyk Tasuku Honjo za przełomowe prace w dziedzinie immunoterapii nowotworów.

Przedmiotem badań, za które zostali nagrodzeni było badanie działania inhibitorów punktów kontrolnych układu immunologicznego. Są to specyficzne białka posiadające właściwości blokujące aktywność komórek układu odpornościowego (limfocytów T). Zablokowanie aktywności limfocytów T chroni komórki nowotworowe przed działaniem układu obronnego organizmu i uniemożliwia organizmowi walkę z chorobą.

Tasuku Honjo w 1992 r. zidentyfikował białko PD-1 na powierzchni limfocytów T. W swoich badaniach wykazał że PD-1 pełni rolę negatywnego punktu kontrolnego w procesie aktywacji układu odpornościowego, że połączenie PD-1 z jego ligandem hamuje aktywację limfocytów T.

Jeśli możliwość połączenia białka PD-1 z ligandem zostanie zablokowana, to limfocyty T pozostają aktywne w stosunku do komórek nowotworowych. Honjo wskazał, że blokowanie aktywności PD-1 może być skuteczną metodą leczenia nowotworów.

W oparciu o odkrycie Honjo i szereg dalszych badań opracowano leki (niwolumab czy pembrolizumab) które okazały się przełomem w leczeniu zaawansowanych postaci czarniaka oraz raka płuca.

Z kolei James Allison prowadził na początku lat 90. badania nad białkiem CTLA-4 również obecnym na powierzchni limfocytów T. W roku 1996 Allison jako pierwszy wykazał, że zablokowanie białka CTLA-4 może prowadzić do nasilenia odpowiedzi immunologicznej skierowanej przeciw komórkom nowotworowym. Skutkiem badań nad CTLA-4 było zarejestrowanie, w 2011 przez amerykańska Agencję ds. Leków (FDA), przeciwciała anty-CTLA-4 (ipilimumab) jako leku w terapii czerniaka.

Prace obu naukowców stanowią fundament immunoterapii nowotworów i doprowadziły do tego, że immunoterapia nowotworów stała się skuteczną metodą leczenia zaawansowanych postaci raka płuc, nerki, pęcherza oraz czerniaka z przerzutami, wobec których wcześniej medycyna była bezradna. Leki opracowanie w wyniku badań nad inhibitorami punktów kontrolnych ratują obecnie życie tysiącom chorych.