Profilaktyka raka jelita grubego

Wprowadzenie

Rak jelita grubego od kilku lat walczy o niechlubne miano jednego z czołowych, wśród nowotworów złośliwych, zabójców populacji krajów rozwiniętych. Dynamika wzrostu zachorowań jest w Polsce jedną z najwyższych w Europie, z roku na rok chorych przybywa. Może to świadczyć o coraz częstszym występowaniu tego typu nowotworu w populacji, z drugiej zaś strony wskazywać na postęp diagnostyki i wykrywania go niejednokrotnie w fazie bardzo wczesnej, bądź wśród tych chorych, którzy w ogóle nie zostaliby zdiagnozowani.

Niepokoi fakt, iż mimo rozwoju metod diagnostyki i coraz doskonalszych terapii, przeżycia 5-letnie wynoszą, w zależności od zaawansowania, jedynie od 24-32%. Zbyt późna wykrywalność ma zdecydowanie niekorzystny wpływ na rokowanie - stąd też dysponując odpowiednim zapleczem powinniśmy skupić się na umożliwieniu wczesnej diagnozy i szybkiego wdrażania leczenia. Tak jak w przypadku każdego typu nowotworu leczenie i tego ma charakter wielodyscyplinarny, stąd ważny jest kontakt zespołu: onkolog - chirurg onkolog - radioterapeuta, tak by móc przeprowadzić pacjenta szybko i jak najmniej boleśnie tą trudną drogą.

Profilaktyka - zalecenia dotyczące stylu odżywiania

Po pierwsze, zanim dojdzie do rozwoju raka, musimy postawić na zapobieganie - co pacjent może zrobić minimalnym wysiłkiem to likwidacja czynników mających istotny wpływ na proces kancerogenezy - jako że proces transformacji nowotworowej trwa nie minuty czy dni, a lata, już młodzi ludzie powinni stosować się do prostych zasad zdrowego postępowania na co dzień, by w przyszłości uniknąć skutków błędów, gdy znajdą się w grupie wiekowej, w której nowotwory jelita grubego są najczęstsze.

Nie będziemy tu szeroko rozpisywać się o niszczącym wpływie dymu tytoniowego na każdy organizm - nie budzi bowiem wątpliwości, że i w tym przypadku palenie ma negatywne konsekwencje. Ogrom substancji trujących zawartych w dymie papierosowym i statystyki, które wskazują podłoża jak wielu nowotworów możemy szukać właśnie w nich, powinny skutecznie odstraszać przed tytoniem.

Eliminacja z diety owoców i warzyw, źródła witamin, antyoksydantów i naturalnego błonnika pokarmowego to jeden z podstawowych błędów żywieniowych młodych ludzi, którzy za kilkadziesiąt lat, znajdą się w grupie ryzyka. Nadmierna ilość tłuszczów zwierzęcych, to potencjalne źródła substratu do powstania mutagenów w obrębie jelita. Dieta ubogoresztkowa zwalniającą pasaż, wydłuża czas ich działania bezpośrednio na błonę śluzową jelita. Powinniśmy wystrzegać się produktów żywieniowych bogatych w suplementy, dodatki do pokarmów wysoce przetworzonych, „ulepszacze smaku”, konserwanty.

Nie lekceważmy niepokojących objawów

Poza tym nie należy bagatelizować zauważonych objawów. Rak jelita grubego może przez długi czas pozostawać bezobjawowy, a pierwsze symptomy choroby pojawiają się dopiero, gdy choroba osiąga bardziej zaawansowaną fazę. Obecność świeżej czy wykrzepionej krwi w stolcu, krwawienie z odbytu - niejednokrotnie kojarzone z chorobą hemoroidalną, nagła i niedająca się wytłumaczyć (dietą, sytuacją stresową, przyjmowaniem nowych leków) zmiana rytmu wypróżnień - okresy biegunek z czasowymi zaparciami, bolesne parcia na stolec, uczucie niepełnego wypróżnienia, zmiany kształtu stolca, anemia, osłabienie sprawności, chudnięcie, zwiększona podatność na zmęczenie, gorączka, bóle w dolnej części brzucha, nudności, wymioty - te wszystkie objawy, mimo że rozległe i mogące sugerować wiele patologii powinny zmusić do podjęcia diagnostyki.

Program wczesnego wykrywania raka jelita grubego

Program wczesnego wykrywania raka jelita grubego realizowany w Polsce od ponad 10 lat jest organizowany i finansowany przez Ministerstwo Zdrowia w ramach Narodowego Programu Zwalczania Chorób Nowotworowych. Do badania mogą zgłaszać się wszyscy bezobjawowi pacjenci, którzy nie mieli w ostatnich 10 latach badania kolonoskopowego.  Nie jest wymagane również posiadanie ubezpieczenia. Celem programu jest zmniejszenie liczby zachorowań i zgonów z powodu raka jelita grubego w Polsce, bowiem wcześnie wykryty rak jest również bardzo często wyleczalny.

Rak jelita grubego rozwija się ze zmian łagodnych, z tak zwanych polipów. Przemiana polip-rak trwa najczęściej kilkanaście lat. Ani polipy nienowotworowe, ani rak we wczesnym stadium zazwyczaj nie dają objawów, stąd też programem objęci są pacjenci bezobjawowi, u których ewentualny proces rozwoju nowotworu pozostaje jeszcze w fazie utajonej. Takie postępowanie pozwala zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego nawet o 60-90%.

Badanie profilaktyczne należy wykonać u osób:

• między 55 a 64 rokiem życia bez objawów mogących sugerować rozwój patologii, jak krwawienie z przewodu pokarmowego, biegunka lub zaparcie, które pojawiło się w ciągu ostatnich kilku ostatnich miesięcy, chudnięcie lub anemia bez znanej przyczyny
• osoby w wieku 40-49 lat bez objawów raka jelita grubego, które mają obciążony wywiad rodzinny: przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) z rakiem jelita grubego.

Do badania nie są kwalifikowane osoby, które miały wykonaną kolonoskopię w ciągu ostatnich 10 lat. Jeżeli kandydat do badania zgłasza objawy mogące sugerować patologię - wówczas koniecznie i jak najszybciej powinien zasięgnąć porady specjalisty, by podjąć dokładną diagnostykę. Badanie kolonoskopowe prawdopodobnie również będzie wskazane.

Kolonoskopia - niezwykle istotne badanie

Kolonoskopia to badanie w trakcie którego ogląda się jelito grube od środka. Badanie wykonuje się miękką, giętką rurką - kolonoskopem, którą lekarz wprowadza do oczyszczonego jelita grubego i przesuwa od szpary odbytu aż do zastawki krętniczo-kątniczej - ujścia jelita krętego do kątnicy. W tym czasie dokładnie oglądane jest wnętrze jelita grubego, cała śluzówka, centymetr po centymetrze. Jeżeli podczas badania zauważono podejrzaną okolicę, zmianę, owrzodzenie, zwężenie, polip - istnieje możliwość wykonania biopsji (pobrania fragmentu zmiany) bądź usunięcia całego polipa. Materiały przesyłane są do zakładu anatomii patologicznej celem dalszego badania. Badanie kolonoskopowe jest niebolesne dla większości osób, choć u niektórych może powodować nieprzyjemne doznania, a po badaniu wzdęcie, uczucie parcia i ucisku w brzuchu. U dzieci zwykle wykonuje się badanie w znieczuleniu. Kolonoskopia trwa zwykle 15-30 minut, po badaniu można spokojnie wrócić do normalnego funkcjonowania.

Dokładnie obejrzenie śluzówki jelita wymaga oczyszczenia go z resztek pokarmowych, najczęściej przez podanie leku przeczyszczającego i stosowanie diety lekkiej kilka dni przed badaniem - kleiki, ryż, gotowane mięso i ryby, napoje niegazowane, klarowne, herbata, kawa. Należy unikać spożywania owoców pestkowych i produktów resztkowych.

W dniu poprzedzającym badanie można zjeść lekkie śniadanie, bez mleka, surowych owoców i warzyw oraz napojów gazowanych oraz wczesnym popołudniem lekki, półpłynny posiłek. Od tego czasu nie wolno spożywać żadnych pokarmów. Około godziny 15.00, zgodnie z instrukcją, należy przygotować płyn przeczyszczający, rozpuszczając 3 saszetki preparatu Fortrans, każdą w 1 litrze niegazowanej wody. Przygotowany roztwór należy podzielić na dwie części: 1,5 litra wypić w dniu poprzedzającym badanie, drugą część, 1,5 litra, należy wypić w dniu badania w godzinach porannych tj. od godziny 7.00 do 8.30 w tempie 1 szklanka co 15 – 20 minut. Normalną reakcją na lek powinny być wypróżnienia, pod koniec treścią płynną. Wypróżnienia prawie czystą wodą oznaczają dobre przygotowanie do badania. W dniu badania nie należy przyjmować jakichkolwiek posiłków.

Kolonoskopia jest badaniem bezpiecznym, jednak istnieje kilka ogólnych przeciwwskazań do jej wykonania. Do najistotniejszych należą: duży tętniak aorty, niedawno przebyty zawał serca (3 miesiące), zator płucny, ciężkie choroby zapalenie jelit, podejrzenie perforacji jelit, niedrożność mechaniczna jelita, ciąża (II i III trymestr).

Opracowanie:
lek. med. Paulina Cichon
Klinika Chirurgii Onkologicznej
Gdański Uniwersytet Medyczny